In de afgelopen weken begreep ik (PdR) van de vele studenten van verschillende Masterclasses die ik verzorg dat het onderwerp ‘De Lerende Organisatie’ weer opnieuw op de agenda staat. Onwillekeurig gaan mijn gedachten dan direct uit naar Peter Senge en diens klassieker De Vijfde Discipline. De ondertiteling maakt direct duidelijk waar dit boek over gaat: ‘De kunst en praktijk van de lerende organisatie’. Senge geeft vijf disciplines die daaraan kunnen bijdragen, 1. Persoonlijk meesterschap 2. Mentalen modellen, 3. Een gemeenschappelijke visie opbouwen; 4. Teamleren en 5. Systeemdenken.
In de afgelopen periode heb ik met mij in diverse sessies bij klanten mogen toeleggen op het teamleren of ook wel het collectieve leren genaamd. Is een team in staat om met elkaar in gesprek te gaan, in dialoog?
In ons boek De Comforttransitie gaan wij hier uitgebreid op in en geef ik hier een aantal wetenswaardigheden die van belang kunnen zijn om af te vragen of de dialoog voor uw organisatie een interessante optie is.
Allereerst: De dialoog kent drie talen:
1. De taal van Betekenis (het ware): gevoel over de ideeën
2. De taal van Gevoelens (het mooie): subjectief, toon, ritme en timing
3. De taal van Kracht/macht (het goede): intersubjectief, de taal van acties
Wat blijkt? Als we met elkaar in gesprek gaan, spreken we vaak met weinig diepte. We zijn vooral op de inhoud gericht en niet of nauwelijks op de ander.
Ten tweede: we kunnen twee typen dialogen onderscheiden:
Reflectieve dialoog = nadenken over de onderliggende regels van wat je denkt en doet
Generatieve dialoog = creëren van nieuwe mogelijkheden.
Met name de reflectieve dialoog, het gesprek over het gesprek, over het stil staan bij de dagelijkse praktijk kan veel opleveren. Het kan de lucht klaren, zo heb ik gemerkt bij diverse interventies.
Mijn derde punt: de dialoog verschilt wezenlijk van het debat of de discussie.
Debat en discussie zijn andere vormen van gesprek. Die zijn vooral nodig om tot een besluit te komen. Vaak proberen we elkaar te overtuigen, waarbij de een wint en dus de ander verliest. Dat kan soms nodig zijn. Er is hierbij vooral sprake van het verdedigen van de eigen standpunten via een gecontroleerde discussie. Een interessante vraag is of mensen bereid zijn om van standpunt te wijzigen. Het vermoeden is van niet -of althans: niet gemakkelijk- en in een discussie of debat al helemaal niet. Waarom niet? Het is er vaak niet veilig! Dat is de essentie van de dialoog: het is een gesprek in een veilige ruimte.
Terug naar collectief leren. Met elkaar in gesprek betekent op een veilige manier met elkaar praten waarbij betekenis en gevoelens worden uitgewisseld. Pas wanneer mensen ervaren dat zij niet hun standpunt zijn, komt er begrip voor de ander. Dan kan er synergie ontstaan en is er ruimte voor innovatie en vernieuwing. Begrijpelijk dat de term ‘De lerende organisatie’ opnieuw opduikt. We moeten steeds meer met allerlei partijen in gesprek: met mensen van andere afdelingen, met burgers, met overheden, met onderwijsinstellingen, kortom met veel anderen die anders de wereld inkijken. Daar ga je niet direct mee discussiëren of in debat.
Zie ook het artikel dat verscheen in Primair Kader (maart 2022) het blad van de Algemene Vereniging voor Schoolleiders (AVS).