Een aantal maanden geleden vroeg Kees Visser van Managementboek mij om een boekenlijstje op te stellen. Ik recenseer al ruim 25 jaar voor Managementboek en de vraag was of ik een lijstje wilde opstellen en ook zelf wilde bedenken wat voor soort lijstje dat was. Zo kan je een lijstje maken met verrassende titels, of boeken die je anderen graag cadeau zou willen doen, etc. Zonder eerst naar de boektitels te kijken had ik direct een idee voor het lijstje: het zou moeten gaan over de boeken die mij in mijn carrière beïnvloed hebben. Boeken die mij aangezet hebben tot denken en soms tot anders handelen. Ik kwam tot een interessante ontdekking, niet over de boeken maar over mezelf.
Een van mijn eerste managementboeken was het boek ‘Leren in en door organisaties’ van Chris Argyris. Het boek had mij direct in zijn greep. Ik was namelijk pas daarvoor afgestudeerd in de Onderwijskunde en in mijn doctoraalscriptie probeerde ik de hoofdvraag: “Waarom houden docenten zich niet aan de methoden zoals die bedoeld zijn?” te beantwoorden. De conclusie was zeer ontnuchterend: docenten deden dat omdat ze het zo gewend waren, omdat ze vonden dat hun eigen werkwijze beter was. Maar rationele onderbouwingen voor de afwijkingen waren er nauwelijks. Vanzelfsprekend bleef ik met lege handen achter, maar het was diezelfde Argyris die mij duidelijk maakte dat irrationaliteit niet vreemd is in organisaties en leren geen vanzelfsprekendheid.
Terug naar de lijst: ik stelde mijn lijst op en kwam tot 15 boeken. Voor de volledige lijst, zie: https://managementboek.nl/boekenlijst/386/Peter_de%20Roode/Boeken_die_veel_invloed_hebben_gehad_op_mijn_denken_en_doen
Ik zond de lijst in en na een paar weken toen ik er op terug keek, zag ik een duidelijk patroon. In mijn gehele beroepscarrière heeft die spanning rationaliteit en irrationaliteit een centrale rol gespeeld. Ik geef een paar voorbeelden ter illustratie.
In 2009 mocht ik als juryvoorzitter Rob van Es als winnaar uitroepen met het managementboek van het jaar, met zijn boek ‘Veranderdiagnose’. Van Es reikte een nieuwe taal aan, namelijk de begrippen Bovenstroom en Onderstroom. De zichtbare, rationele, planbare wereld versus de wereld van emoties en associaties maar die moeilijk zichtbaar is.
De fascinatie voor dit boek zorgde ervoor dat ik zelf in 2012 een boek over dit onderwerp schreef met de titel ‘Werkvormen voor managers’ met als ondertitel: ‘Veranderingen realiseren door verbinding van de onderstroom en bovenstroom’.
Veel van mijn studenten heb ik de inzichten hierover mogen bijbrengen en met een van de boeken van bovenvermeld lijstje ‘Beelden van organisatie’ van Gareth Morgan analyseerden we de vraagstukken die op het bordje lagen van een van de deelnemers. En guess what: voor 80% lagen die vraagstukken in de onderstroom! Morgan heeft acht metaforen opgesteld om breder naar een vraagstuk te kijken. Zijn metafoor van ‘De geestelijke gevangenis’, fraai bewerkt door Van Es met de term ‘Zelfrestrictie’, speelde vaak een belangrijke rol in het begrijpen van een casus.
Zo zag ik aan de hand van de titels de reis die ik in mijn professionele leven aan het maken was. Een reis die begint in de Bovenstroom, waarin ik mag zenden en informeren als docent. Maar om echte gedragsverandering tot stand te brengen moest ik kunnen afdalen in de Onderstroom en was ik gespreksleider. Liefst op een Socratische wijze. Kunnen we het op een gemakkelijke manier over een ongemakkelijk onderwerp hebben? Het zou een inzicht worden dat pas op late leeftijd rijpte: over emoties en vermeende irrationaliteit in gesprek gaan met elkaar. Tijdens mijn doctoraalscriptie had ik dat inzicht niet. Mede door ‘de boeken van het lijstje’ is mijn fascinatie voor de Onderstroom aangewakkerd met woorden als: weerstand, irrationaliteit, A zeggen en B doen, kwetsbaarheid en veiligheid. Ik meende dat ik boeken koos op basis van interesse, maar het waren ook de boeken die mijn interesse bepaalden.
In ons boek De Comforttransitie staan we stil bij de vraag ‘Waar sta je voor, waar ga je voor?’ Wie nog op zoek is naar een antwoord zou misschien een blik werpen kunnen werpen op zijn boekenkast.